Kolorowe cerkwie Podlasia | Gotowy plan zwiedzania z mapą

Podlasie to kulturowy tygiel, kraina wielu narodowości i religii. To tutaj żyją obok siebie katolicy, wyznawcy prawosławia oraz judaizmu, dlatego drewniane kościółki, cerkwie i synagogi to świątynie na stałe wpisane w krajobraz ziemi podlaskiej. Wśród nich niezwykłym pięknem wyróżniają się kolorowe drewniane cerkwie rozrzucone po wioskach i niewielkich miejscowościach głównie w południowej części województwa podlaskiego. Niebieskie, zielone, brązowe, kremowe czy żółte wyglądają jak przeniesione z baśni. Ich architektura i soczyste barwy elewacji przykuwają uwagę i zachęcają, by się zatrzymać, rozejrzeć i poczuć magię tych miejsc. Jeśli nie jest to akurat czas nabożeństwa, niestety rzadko można zajrzeć do środka. A szkoda, bo bogato zdobione wnętrza i zabytkowe ikony również zasługują na podziw. Kolorowe cerkwie Podlasia określane są jako cuda architektury sakralnej i obok zdobionych chat stanowią wizytówkę słynnej Krainy Otwartych Okiennic.

Ruszając na szlak kolorowych cerkwi, warto zwrócić uwagę na symbolikę barw. Jak się okazuje, kolory elewacji nie są bez znaczenia. I tak, cerkwie poświęcone Matce Boskiej lub Archaniołowi Michałowi to te w niebieskim kolorze. Kolor zielony ma związek z Duchem Świętym, a brązowy upamiętnia męczenników. Świątynie żółte i kremowe mają związek z Chrystusem bądź świętymi apostołami.

Poniższy post to propozycja trasy, na której znajduje się 12 cerkwi. My odwiedziliśmy je w ciągu weekendu, spokojnie i  niespiesznie, zbierając materiały do wpisu oraz do filmu. Nocowalismy w Narwi w samochodzie, ale w Krainie Otwartych Okiennic i w okolicach bez problemu znajdziesz nocleg. Jeśli ruszysz naszym szlakiem, zobaczysz najwięcej cerkwi w kolorze niebieskim.

Najpiękniejsze kolorowe cerkwie Podlasia

1. Cerkiew św. Dymitra w Sakach
2. Cerkiew Opieki Matki Bożej w Dubiczach Cerkiewnych
3. Stary Kornin: cerkiew św. Michała Archanioła oraz cerkiew św. Anny
4. Cerkiew św. Apostoła Jana Teologa w Nowoberezowie
5. Cerkiew św. Apostoła Jakuba Alfeusza w Łosince
6. Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Narwi
7. Cerkiew św. Michała Archanioła w Trześciance
8. Cerkiew Opieki Matki Bożej w Puchłach
9. Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Ploskach
10. Cerkiew Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Pasynkach
11. Cerkiew św. Michała Archanioła w Orli
12. Cerkiew św. Proroka Eliasza w Podbielu

1. Cerkiew św. Dymitra w Sakach

Powstanie cerkwi we wsi Saki związane jest ściśle z ikoną św. Dymitra Sołuńskiego. Jak mówi miejscowa legenda, pierwsza kapliczka, a następnie cerkiew została postawiona w miejscu, w którym obudził się wraz z ikoną mieszkaniec Sak, wcześniej wzięty do niewoli tureckiej. Cerkiew ta najprawdopodobniej uległa całkowitemu zniszczeniu w wyniku pożaru. Obecnie istniejąca świątynia pochodzi prawdopodobnie z końca XVIII wieku. Ufundował ją tutejszy szlachecki ród Sakowskich.

Cerkiew w Sakach, w pięknym niebieskim kolorze położona jest na lekkim wzniesieniu wśród wysokich sosen. Dzięki temu przypomina nieco św. Górę Grabarkę (o której możesz przeczytać tutaj: Grabarka – święta Góra Prawosławia). Jest to budowla drewniana, konstrukcji zrębowej, szalowana, na planie wydłużonego prostokąta. Wewnątrz cerkwi znajduje się ikonostas, a za nim w trójbocznym zamknięciu, ołtarz z ikoną św. Dymitra. Cerkiew, dzwonnicę oraz znajdujący się wokół cmentarz wpisano do rejestru zabytków w 1994 r. Obecnie jest to parafia i Monaster św. Dymitra Sołuńskiego.

2. Cerkiew Opieki Matki Bożej w Dubiczach Cerkiewnych

Błękitna drewniana cerkiew w Dubiczach Cerkiewnych została wzniesiona w latach 1946-1954, na fundamentach poprzedniej świątyni pochodzącej z 1729 r. i spalonej  w czasie II Wojny Światowej. Jednak pierwsza tutejsza cerkiew powstała w 1593 r. na mocy przywileju Zygmunta II Augusta z 1553 r. Z powstaniem cerkwi wiążą się dwie legendy. Wg pierwszej, świątynia została wzniesiona w miejscu, gdzie znaleziono ikonę niesioną przez wiatr, a pochodzącą ze spalonej cerkwi na uroczysku Bachmaty w pobliżu rzeki Orlanki. Inny przekaz głosi, że pierwsza cerkiew nie spłonęła, a zapadła się pod ziemię przez grzechy parafian.

Cerkiew została gruntownie wyremontowana na początku lat 90 XX w. Naszą uwagę przyciągnęły pięknie mieniące się w słońcu złociste kopuły. Żałowaliśmy, że nie można sfotografować ich z bliska (nie mogliśmy użyć drona, ponieważ Straż Graniczna nie otwierała w tym czasie strefy z powodu stanu wyjątkowego przy granicy z Białorusią). Przez ozdobną kratę udało nam się zajrzeć do środka świątyni, gdzie znajduje się Ikonostas z 1992 r. (poprzedni został przeniesiony do cerkwi w Jelonce).

3. Stary Kornin: cerkiew św. Michała Archanioła oraz cerkiew św. Anny

Cerkiew św. Michała Archanioła w Starym Korninie to jedna z najpiękniejszych, jakie widzieliśmy na Podlasiu. Tę błękitną prawosławną świątynię parafialną wybudowano na planie krzyża greckiego. Jest to trzecia cerkiew, która powstała w tym miejscu.

Pierwsza cerkiew w Starym Korninie została wzniesiona przez parafian w 1631 r. Nadano jej podwójne wezwanie – św. Michała Archanioła i św. Anny, co może sugerować istnienie dwóch ołtarzy. W 1709 r. w okolicach Starego Kornina, według unickiej i prawosławnej tradycji, doszło do objawienia ikony Matki Bożej, nazywanej od tamtej pory Starokornińską. Miejscowa cerkiew wraz z cudowną ikoną stała się więc celem pielgrzymek, co w pewnym sensie przyczyniło się do jej zniszczenia. W 1724 r., po tym, jak stwierdzono, że świątynia jest w bardzo złym stanie, Jan Klemens Branicki ufundował nową cerkiew pw. św. Michała Archanioła. Do nowej świątyni przeniesiono ołtarz z cudowną ikoną, który można podziwiać do dziś. Niestety sama ikona została wywieziona w czasie bieżeństwa, czyli masowych przesiedleń w głąb Rosji i nigdy już do Starego Kornina nie powróciła.

W XIX. w cerkiew św. Michała Archanioła ponownie zaczęła niszczeć, dlatego w 1893 r. z inicjatywy miejscowego proboszcza i parafian zbudowano kolejną – trzecią już cerkiew, której nadano to samo wezwanie, co poprzedniej. Wtedy stała tu już druga, znacznie mniejsza cerkiew św. Anny, zwana małą lub pomocniczą.

4. Cerkiew św. Apostoła Jana Teologa w Nowoberezowie

Po trzech niebieskich cerkwiach, czas na świątynię w innym kolorze. Żółta, a właściwie złota, cerkiew św. Apostoła Jana Teologa w Nowoberezowie została ufundowana przez Izabelę Branicką, żonę Jana Klemensa Branickiego oraz siostrę króla Stanisława Augusta. Wzniesiona w 1771 r., do dziś zachowała się niemal w oryginalnym stanie, choć w ciągu tych 250 lat jej wygląd się zmieniał. M.in. pod koniec XIX w. wzbogaciła się o wieżę-dzwonnicę w północnej części kruchty.

Co ciekawe, złota cerkiew w Nowoberezowie jest jedyną w tym regionie drewnianą świątynią, w której ikony pisane są na zrębie ścian i suficie. To XVIII-wieczne polichromie przedstawiające Wniebowstąpienie Chrystusa oraz Ostatnią Wieczerzę. Nam niestety nie udało się zajrzeć do środka, mamy więc powód, by wrócić!

Cerkiew św. Jana Teologa była początkowo świątynią parafialną. W końcu XIX w., po wybudowaniu tuż obok nowej murowanej cerkwi pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego, została przemianowana na filialną. Świątynia została wpisana do rejestru zabytków w 1951 r.

5. Cerkiew św. Apostoła Jakuba Alfeusza w Łosince

Zabytkowa cerkiew św. Apostoła Jakuba Alfeusza to jedyna świątynia, jaką spotkaliśmy w tak odmiennych barwach. Musimy jednak przyznać, że ta niespotykana jasna elewacja z kontrastującymi niebieskimi kopułami i brązowymi elementami oraz ciemnym dachem, niespecjalnie przypadła nam do gustu. Za to ucieszyliśmy się bardzo, gdy zostaliśmy zaproszeni do środka!

Cerkiew na wzgórzu Łosinki powstała w latach 1882-1886. Wieść niesie, że została przeniesiona ze wspomnianej powyżej wsi Nowoberezowo. Są to jednak tylko przypuszczenia mieszkańców okolic, ponieważ nie odnaleziono dokumentów potwierdzających ten fakt. Pewne jest jednak, że poprzednia cerkiew, której fundatorką była również Izabela Branicka, zbudowana była ze złej jakości drewna i pomimo wielokrotnych remontów prawie nie nadawała się do użytku. Dlatego w 1882 r. postanowiono o budowie nowej drewnianej świątyni. Ikonostas do nowej cerkwi został zamówiony w 1884 r. u wileńskiego szlachcica Izaaka Cypkina, a jego budowa trwała aż dwa lata.

6. Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Narwi

Niebieska cerkiew w Narwi to kolejna perełka wśród drewnianych podlaskich prawosławnych świątyń. Pierwsze wzmianki o jej istnieniu pochodzą z 1560 r. Miejscowa legenda głosi, że fundatorem cerkwi był Kniaź Iwan Wiśniowiecki. Kiedy przeprawiał się tratwą przez rzekę Narew, zauważył w szałasie przewoźnika, modlącego się przed ikoną św. Antoniego Pieczerskiego. Ujęty pobożnością flisaka zaproponował umieszczenie obrazu w kaplicy, na której budowę ofiarował pewną sumę pieniędzy. Zastrzegł sobie jednak, że pozostałą część niezbędną do dokończenia budowli przekaże w drodze powrotnej. Jakież było jego zdziwienie, gdy wracając ujrzał zręby całkiem sporego budynku, zamiast niewielkiej kaplicy, na którą się umówili. Skoro jednak obiecał, pokrył wszelkie koszty związane z dokończeniem budowy świątyni.

Obecna cerkiew pochodzi w XIX wieku. Wybudowano ją po tym, jak dotychczasowa została przeniesiona na cmentarz. Niestety w 1990 r. wnętrze tej pięknej świątyni zostało niemal całkowicie strawione przez pożar. Spłonęło wtedy wiele cennych elementów wyposażenia cerkwi, w tym ikona św. Antoniego Pieczerskiego, z którą wiąże się powstanie świątyni. Na szczęście,  dzięki ogromnej ofiarności i pracy parafian cerkiew odbudowano w ciągu 4 lat. Wtedy też zmieniono jej kolor z zielonego na niebieski. Ta wyjątkowo piękna błękitna cerkiew w Narwi została wpisano do rejestru zabytków w 1990 r.

7. Cerkiew św. Michała Archanioła w Trześciance

Pierwsza cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła w Trześciance istniała już w XVI w., jednak nieznane jest dokładne miejsce jej położenia. Obecna świątynia powstała w latach 1864-1867, a niecałe 20 lat później, teren cerkiewny otoczony został charakterystycznym murem z polnych kamieni. Odbudowana cerkiew nie uzyskała od razu statusu parafialnej, a do 1895 r. była jedynie ośrodkiem szkolnictwa z kursem dla nauczycieli i rzemieślników (złotników, lakierników, murarzy, rzeźbiarzy i tkaczy) oraz filią parafii puchłowskiej. Niestety w czasie masowych przesiedleń cerkiew została opuszczona, a budynki szkolne zniszczone. Dopiero w czasie II Wojny Światowej cerkiew ponownie zaczęła pełnić swoją funkcję świątyni prawosławnej.

W drugiej dekadzie XXI w. cerkiew w Trześciance przeszła gruntowny remont (ukończono go w 2015 r.). Odnowiono wówczas jej elewację i zmieniono kolor na zielony, wzmocniono konstrukcję, wymieniono dach, zamontowano nowe pozłacane kopuły wraz z krzyżami. Jej soczysto zielona elewacja wyróżnia ją spośród pozostałych drewnianych podlaskich cerkwi. We wnętrzu obiektu znajduje się trzyrzędowy ikonostas. Cerkiew oraz cmentarz parafialny wpisano do rejestru zabytków w 1994 r.

8. Cerkiew Opieki Matki Bożej w Puchłach

Spotkaliśmy się z opinią, że niebieska cerkiew w Puchłach jest najpiękniejszą tego typu świątynią na Podlasiu. Dla nas – na pewno jedną z piękniejszych. Gdyby nie to, że kolejność, w jakiej ułożyliśmy tutaj cerkwie wynika z kolejności zwiedzania, to pewnie znalazłaby się ona na początku postu. Jednak na to, że nasz odbiór był tak bardzo pozytywny na pewno wpłynął też fakt, że oglądaliśmy ją w czasie, gdy w środku trwało niedzielne nabożeństwo. Dzięki temu mogliśmy zachwycać się również melodiami prawosławnych pieśni. Chłonęliśmy to piękne miejsce wszystkimi zmysłami…

Obecny budynek cerkwi w Puchłach został wzniesiony w latach 1913 – 1918, ale pierwsza wzmianka o tutejszej świątyni pochodzi z 1578 r. Według miejscowej legendy jej powstanie związane było z objawieniem się ikony Bogarodzicy mężczyźnie chorującemu na opuchliznę. Po tym wydarzeniu opuchlizna zniknęła, a mężczyzna został całkowicie uzdrowiony. Wówczas, w miejscu objawienia, została wybudowana świątynia poświęcona Matce Bożej, a wieś przyjęła nazwę Puchły, od słowa opuchli, które w lokalnej gwarze oznaczało obrzęknięte kończyny. To tylko legenda, a według niektórych badaczy sanktuarium w Puchłach powstało jeszcze przed XV wiekiem w celu osłabienia silnego kultu pogańskiego w sąsiedniej wsi Ciełuszki.

Dla prawosławnej ludności Podlasia Puchły to ważny ośrodek kultu maryjnego. W świątyni znajduje się bowiem szczególnie czczona ikona Matki Bożej Opiekuńczej. Choć oryginalna ikona spłonęła najprawdopodobniej wraz z cerkwią w 1771 r., to po 10 latach powstała nowa i to ona czczona jest do dziś.

9. Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Ploskach

Zabytkowa świątynia w Ploskach to kolejna cerkiew w pięknym niebieksim kolorze. Choć jeszcze niedawno, przed remontem wyróżniało ją połączenie brązu i błękitu, to wciąż nie można odmówić jej uroku. Budowla pochodzi z końca XVIII w., a w latach 40-stych XX w. została rozbudowana. Dziś jest cerkwią parafialną.

10. Cerkiew Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Pasynkach

Kolejna cerkiew na naszym szlaku to sporych rozmiarów niebieska świątynia w Pasynkach. Pochodzi z 1891 r., ale nie jest to pierwsza tutejsza cerkiew. W XVIII w. istniała tu już drewniana świątynia pod wezwaniem Dymitra Sołuńskiego. Po pożarze, który zniszczył ją doszczętnie, mieszkańcy pobliskich Saków (cerkiew w Sakach to był pierwszy punkt na naszym szlaku) postanowili nową świątynię wybudować bliżej swojej wsi. Namówili do tego okoliczne wsie i wspólnymi siłami zgromadzono drewno na budowę nowej świątyni. Jak mówi legenda, mieszkańcy Pasynek przechytrzyli sąsiadów, udało im się zabrać zgromadzony materiał i ułożyć podwaliny pod cerkiew w swojej wsi.

Dzisiejsza cerkiew została wzniesiona na planie krzyża, ma dużą kopułę nad nawą główną, wysoką dzwonnicę nad kruchtą oraz trzy obszerne ganki przed wejściami. Chyba głównie przez te ganki, bryła świątyni skojarzyła nam się z cerkwiami w Łosince i w Narwi. Wnętrze zabytkowej Cerkwi Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Pasynkach ozdobione jest polichromiami wykonanymi w latach 90-tych XX w.

11. Cerkiew św. Michała Archanioła w Orli

Zabytkowa brązowa Cerkiew św. Michała Archanioła w Orli znajduje się obok rynku i nieopodal synagogi. W historii miejscowości bardzo ważną rolę bowiem odegrali Żydzi, którzy stworzyli tu swój bardzo prężny ośrodek.

Zbadana historia orlańskich cerkwi sięga XVI w. Wówczas w Orli istniały dwie świątynie prawosławne. Jedna z nich poświęcona była Janowi Teologowi, a druga – prafialna, Symeonowi Słupnikowi. Świątynia pw. Symeona Słupnika spłonęła w czasie wielkiego pożaru w 1794 r. Po pożarze, w tym samym miejscu zbudowano nową cerkiew, ale już pw. św. Michała Archanioła. Wyświęcono ją w 1796 r. Blisko 100 lat później obok cerkwi postawiono carakterytyczną drewnianą dzwonnicę. XX wiek nie był łaskway dla Orli – wieś starciła ponad 30% zabudowy i całą społeczność żydowską. W latach 70-tych XX wieku cerkiew św. Michała była właściwie ruiną. Podjęto więc decyzję o jej remoncie metodą anastylozy. I tak, w latach 1979-1981 została rozebrana i zrekonstruowana na nowych fundamentach.

12. Cerkiew św. Proroka Eliasza w Podbielu

Ostatnia świątynia na naszym szlaku kolorowych cerkwi na Podlasiu to błękitna Cerkiew św. Proroka Eliasza w Podbielu. Kiedy zobaczyliśmy ją po raz pierwszy na zdjęciach, spodobała nam się szczególnie. Częściowo na pewno za sprawą tła, jakie daje jej gęsty zielony las…

Świątynię wzniesiono na planie krzyża w 1876 r., następnie rozbudowano w 1912 r. Co ciekawe, podobno tę cerkiew wybudowano, ponieważ poprzednia pw. Przemienienia Pańskiego miała „nieodpowiedni wygląd”. Do 1924 r. funkcjonowały więc w Podbielu dwie cerkwie – Przemienienia Pańskiego i właśnie Proroka Eliasza.

W poście pokazaliśmy 12 pięknych, kolorowych, drewnianych cerkwi. Oczywiście nie są to wszystkie prawosławne świątynie Podlasia. Jest ich tu znacznie więcej! Przemierzając kolejne wsie i miejscowości, wystarczy dobrze się rozglądać, by wypatrzyć kolejne perełki.

Więcej postów z naszych wycieczek po Podlasiu znajdziesz tutaj: Podlasie

A jeśli podobają Ci się nasze posty, zapraszamy do polubienia strony Aktywnych w podróży na Facebooku oraz do śledzenia naszego profilu na Instagramie. Będzie nam również miło, jeśli udostępnisz ten post swoim znajomym.

 

Jeśli spodobał Ci się post, możesz nas wesprzeć stawiając nam wirtualną kawę. Tym sposobem wspierasz naszą twórczość.

Dodatkowo, stawiając nam kawę, masz teraz możliwość odebrania za darmo 45 dni dostępu do bogatej biblioteki audiobooków BookBeat!