Jadąc z Kielc w kierunku Krosna zobaczyliśmy tablicę z informacją: Największy na świecie schron kolejowy. Natychmiast poszperałam w internecie – niemal 400 m długości, 12 m wysokości i ściany, których grubość miejscami przekracza 3 m. A do tego bardzo ciekawe historyczne tło. Miejsce to zaintrygowało nas na tyle, że postanowiliśmy je odwiedzić w drodze powrotnej z Beskidu Niskiego. Mowa o schronie kolejowym Stępina-Cieszyna.
Budowa schronu kolejowego Stępina-Cieszyna
Ten blisko 400 m schron to budowla, która powstała w latach 1940-1941 jako jeden z obiektów kwatery dowodzenia Hitlera „Anlage Süd” (Obszar Południe), przygotowanych do kierowania operacją hitlerowskiego podboju ZSRR. Projektowanie i wykonawstwo spoczywało na największej niemieckiej organizacji budowlanej – Organizacji Todta. Dla zamaskowania prawdziwego przeznaczenia inwestycji, oficjalnie przedsięwzięcie zarejestrowano jako budowa zakładów berlińskiej firmy chemicznej. Plac budowy objęty był ścisłą ochroną wojskową, otoczony kilkumetrowym parkanem, a dostęp do schronów mieli tylko upoważnieni Niemcy. Łącznie zatrudnionych było tu blisko 6 tys. osób. Budowa została ukończona latem 1941 r.
Spotkanie Hitler – Mussolini
W dniach 27-28 sierpnia 1941 r. odbyło się tu spotkanie wodza III Rzeszy Adolfa Hitlera i włoskiego dyktatora Benito Mussoliniego. Hitler na spotkanie z Mussolinim przyjechał pociągiem ze Strzyżowa, gdzie również znajdował się (i znajduje wciąż) schron, ale podziemny. I choć Mussolini również przybył do Stępiny pociągiem, na inspekcję na front wschodni pod Kijów odleciał wspólnie z Hitlerem z lotniska w Krośnie. Tu także Hitler i Mussolini zakończyli swoją inspekcję, witani przez niemiecką załogę lotniska.
Schron kolejowy Stępina-Cieszyna i II wojna światowa
Była to jedyna wizyta Hitlera w Stępinie, ale obiekt utrzymywano w stałej gotowości na przyjęcie pociągu sztabowego lub innego pociągu specjalnego przez niemal cały okres II wojny. Po tym, jak w czerwcu 1944 r. wojska radzieckie dotarły do Sanu, Niemcy rozpoczęli ewakuację. Do 29 sierpnia utrzymywała się tu linia frontu, która następnie przesunęła się na zachód. W tym czasie obiekty hitlerowskiej kwatery w Stępinie-Cieszynie zostały zajęte przez wojsko radzieckie – przez kilka miesięcy funkcjonował tu radziecki szpital polowy. W styczniu 1945 r., po rozpoczęciu ofensywy, został on przeniesiony dalej na zachód.
Schron kolejowy Stępina-Cieszyna – losy niemieckiej kwatery po wojnie
Po wojnie schronami zajęło się Wojsko Polskie, brakowało jednak pomysłu na sensowne wykorzystanie obiektu. I tak, w latach 60-tych dzierżawcą został Narodowy Bank Polski, który planował przekształcić schron kolejowy w składnicę mennicy państwowej. Były to jednak tylko plany, ostatecznie do tego nie doszło i schron stał się… pieczarkarnią! Dzierżawcą została Rolnicza Spółdzielnie Rolnicza w Stępinie, która dokonała odpowiedniej adaptacji pomieszczeń schronu kolejowego i technicznego wyposażając je m.in. w klimatyzację. Okazuje się, że w dużej mierze właśnie dlatego, że przez lata obiekt był użytkowany, a co za tym idzie odpowiednio konserwowany, przetrwał w dobrym stanie do dzisiaj.
Po 1990 r. z przyczyn ekonomicznych zakończono tu produkcję pieczarek, a w 2000 r. schron kolejowy wykreślono z ewidencji obiektów wojskowych i przekazano gminie Frysztak. Sporo wcześniej, bo w latach 70-tych schrony bojowe i bierne wchodzące w skład obiektu, zostały wykreślone z ewidencji wojskowej.
Schrony w Stępinie-Cieszynie
Fortyfikacja w Stępinie-Cieszynie została zaprojektowana i wybudowana z prawdziwą niemiecką precyzją. Nie zachowały się jednak zdjęcia czy dokumenty, które pozwoliłyby odtworzyć dokładny wygląd obiektów. Wiadomo natomiast, że cały zespół liczył kilkadziesiąt budynków, wieży strażniczych, bunkrów bojowych i strzelniczych, z czego 7 to były budynki o konstrukcji żelbetowej W skład zespołu wchodziło także kilka budynków drewnianych, w tym z willa przeznaczona dla dowódców najwyższej rangi. Ok. 600 m od głównego bunkra znajdowało się nawet trawiaste lądowisko dla samolotów. Całość fortyfikacji umieszczono na terenie o wymiarach ok. 500 x 1000 m, w dolinie strumienia Stępinka.
Schron kolejowy Stępina-Cieszyna – główny element fortyfikacji
Żelbetowy schron tunelowy dla pociągu o długości blisko 400 m to budowla naziemna, usytuowana równolegle do rzeki, u stóp zbocza pokrytego lasem. By utrudnić trafienie bombą lotniczą, tunel w rzucie poziomym ma kształt wycinka łuku kołowego o załamaniu ok. 10 stopni. Schron podzielono na trzy sekcje – 159 m, 72 m i 152 m. Zaraz za wejściem zaś znajduje się przedsionek o długości ok. 10 m. Kolejną ochroną przed skutecznym trafieniem bombą lotniczą jest kształt niesymetrycznego ostrołuku (w poprzecznym przekroju pionowym), co miało spowodować poślizg trafiających bomb.
Grubość murów w niektórych miejscach przekracza nawet 3 m. Według niemieckiej klasyfikacji odporności obiektów fortyfikacyjnych z 1939 r., schron miał zapewnić przebywającym wewnątrz osobom całkowite bezpieczeństwo przy nawet kilkukrotnym trafieniu w to samo miejsce pocisku artyleryjskiego kalibru 220 mm (waga około 500 kg). Do schronu prowadzi łącznie 9 otworów komunikacyjnych, każdy wyposażony był w śluzę chroniącą przed wybuchem oraz skażeniami chemicznymi i biologicznymi. Wewnątrz schronu znajdowały się pomieszczenia dla załogi i obsługi pociągu oraz szereg pomieszczeń magazynowych.
Schron techniczny
Zaplecze schronu kolejowego stanowił schron techniczny, w którym znajdowała się maszynownia. Budowle połączone były podziemnym kanałem o długości ok. 80 m. Maszynownia została podzielona na kilka bloków, a w każdym z nich znajdowały się urządzenia zapewniające funkcjonowanie całego zespołu: grzewcze, zaopatrujące schron w wodę, filtrujące powietrze czy produkujące energię elektryczną. To tutaj gromadzono też zapasy wszelkich paliw i materiałów. Obecnie schron techniczny pozostaje w rękach prywatnych.
Bunkry bierno-bojowe
Na terenie kompleksu w Stępinie-Cieszynie znajdowało się także 5 bunkrów bierno-bojowych, których zadaniem było ukrycie drużyn niemieckiej piechoty i zablokowanie dostępu do głównych obiektów. Można więc powiedzieć, że pełniły funkcję ochronną. Bunkry te zbudowano w odległości maksymalnie 400 m od głównego obiektu od strony wschodniej. Wszystkie bunkry posiadały ściany o grubości 2 m, wyposażone były w stanowiska ogniowe i urządzenia filtrujące powietrze.
Schron kolejowy Stępina-Cieszyna – nasze wrażenia
Rzeczywiście ogrom obiektu robi wrażenie! Już samo wejście, przekroczenie progu i rzut oka na potężne stalowe drzwi uruchamiają wyobraźnię. Do tego świadomość, że tutaj spotkali się dwaj wodzowie Adolf Hitler i Benito Mussolini! Jednak w miarę przemierzania się w głąb, obiekt nieco traci na atrakcyjności, ponieważ tylko na początku znajdują się tablice opowiadające o historii miejsca. Blisko 400 m schronu to spacer po… no właśnie, niestety nie po dawnym torowisku tylko po prostu po betonowej posadzce. Jedynie końcówka tunelu to fragment szyn. Dodatkową atrakcją nieco rekompensującą niemal brak militarnych elementów obiektu jest możliwość wejścia do bocznych korytarzy i pomieszczeń.
W naszym odczuciu fajnie byłoby zasymulować coś na kształt peronu jako miejsca spotkania Hitlera i Mussoliniego. Niemniej jednak, absolutnie nie żałujemy wizyty w tym miejscu! Polecamy wszystkim, nie tylko miłośnikom obiektów militarnych.
Schron kolejowy Stępina-Cieszyna – dojazd
Obiekt znajduje się ok. 30 km na północny-zachód od Krosna. Dojedziesz tam drogą wojewódzką nr 990 kierując się na wieś Frysztak. Następnie, po ok. 3 km, w Cieszynie, zobaczysz wspomnianą na początku tablicę z informacją o schronie. Tutaj należy skręcić w lewo, po kolejnych 3 km, zobaczysz po lewej stronie parking, a w oddali schron kolejowy.
Schron kolejowy Stępina-Cieszyna – parking
Przed obiektem znajduje się darmowy parking.
Schron kolejowy Stępina-Cieszyna – zwiedzanie
W 2023 r. schron kolejowy Stępina-Cieszyna można było zwiedzać w następujących dniach i godzinach:
- od 25 kwietnia do końca września: od wtorku do niedzieli w godz. 10:00 – 18:00,
- od października – tylko w niedzielę w godz. 11:00-17:00 (ew. po umówieniu tel. w pozostałe dni tygodnia, numer telefonu znajdziesz na stronie internetowej obiektu).
Na zwiedzanie warto przeznaczyć ok. 1 godzinę.
Schron kolejowy Stępina-Cieszyna – ceny biletów (2023 r.)
Bilet wstępu: 10,00 PLN/normalny i 7,00 PLN/ulgowy (dzieci do 16 roku życia).
Dzieci do lat 5 wchodzą bezpłatnie.
Bilety należy kupić w kasie, obok wejścia (po lewej stronie).
Dodatkowe informacje:
Na miejscu jest też toaleta, kilka ławek ze stołami, gdzie można się posilić, a także miejsce na ognisko.
Wg informacji na stronie internetowej schronu, warto zabrać cieplejszą odzież, ponieważ temperatura w budynku jest niska – szczególnie w maju i czerwcu. W lecie zaś temperatura sięga max. 19 stopni.
My odwiedziliśmy schron w październiku, ubraliśmy się w bluzy i cienkie puchówki i było nam zdecydowanie za ciepło. Sama bluza byłaby wystarczająca.
Więcej informacji na temat dni i godzin otwarcia oraz cen biletów i samego kompleksu znajdziesz na stronie internetowej schronu kolejowego Stępina-Cieszyna.
Więcej postów z naszych wycieczek po Podkarpaciu znajdziesz tutaj: Podkarpacie, a pozostałe posty z wycieczek i podróży po Polsce tutaj: Polska.
Jeśli podobają się Wam nasze posty, zapraszamy do polubienia strony Aktywnych w podróży na Facebooku oraz do śledzenia naszego profilu na Instagramie. Będzie nam również miło, jeśli udostępnicie ten post swoim znajomym.
Jeśli spodobał Ci się post, możesz nas wesprzeć stawiając nam wirtualną kawę. Tym sposobem wspierasz naszą twórczość.
Dodatkowo, stawiając nam kawę, masz teraz możliwość odebrania za darmo 45 dni dostępu do bogatej biblioteki audiobooków BookBeat!
